Για όσους μελετάνε σε βάθος τις Πανελλαδικές εξετάσεις, είναι κοινός τόπος ότι αυτές με τα χρόνια διαρκώς αλλάζουν. Και πώς θα μπορούσε άραγε, να είναι αλλιώς; Όπως εξελίσσεται και αλλάζει η κοινωνία, έτσι εξελίσσονται και αλλάζουν και οι Πανελλαδικές εξετάσεις. Αν, για παράδειγμα, κάποιος συγκρίνει τα θέματα Χημείας του 2004, του 2014 και του 2024, θα παρατηρήσει σημαντικές αλλαγές στη φιλοσοφία τους.
Για τις εξετάσεις στη Χημεία κομβικό έτος ήταν το 2017. Εκείνη τη χρονιά υπήρξε μια σημαντική αλλαγή στη φιλοσοφία των θεμάτων και για πρώτη φορά εισήχθησαν σχήματα και διαγράμματα. Από τότε, χρόνο με τον χρόνο, άλλες φορές πιο ήπια και άλλες φορές πιο έντονα, τα θέματα γίνονται περισσότερο κριτικά και βλέπουμε στις εκφωνήσεις ρήματα όπως «εξηγήσετε» και «συγκρίνετε» που δεν υπήρχαν παλιότερα. Παρατηρούμε, επίσης, μία τάση απομαθηματικοποίησης των θεμάτων.
Υπό το πρίσμα αυτό, θεώρησα πως έχει αξία η συγγραφή ενός βοηθήματος που βασίζεται στη σύγχρονη κατεύθυνση των Πανελλαδικών εξετάσεων, αλλά και στη φιλοσοφία του Νέου Προγράμματος Σπουδών του μαθήματος της Χημείας. Τα 20 συναπτά έτη διδασκαλίας μου στη Γʹ τάξη, σε διάφορους τύπους Λυκείων (Επαγγελματικά, Γενικά, Πρότυπα, Πειραματικά), αλλά και η άμεση εμπλοκή μου στις Πανελλαδικές εξετάσεις από διάφορες θέσεις, βοήθησαν σημαντικά στην ολοκλήρωση του εγχειρήματος. Καταλυτικό παράγοντα αποτέλεσαν οι μαθητές και οι μαθήτριές μου, που όλα αυτά τα χρόνια μου παρείχαν κίνητρο με τη φιλομάθειά τους.
Ο πρώτος τόμος του βιβλίου Η Χημεία στις σύγχρονες Πανελλαδικές εξετάσεις είναι ένα βοήθημα για όλους τους υποψηφίους των Γενικών Λυκείων, που θα διαγωνιστούν στη Χημεία. Ευελπιστώ το βιβλίο να φανεί χρήσιμο σε όσους περνάνε την απαιτητική και ψυχοφθόρα διαδικασία των Πανελλαδικών εξετάσεων. Να τους βοηθήσει να οργανώσουν καλύτερα τη μελέτη τους, να αποσαφηνίσουν δύσκολες έννοιες και να εξασκηθούν σε θέματα σύγχρονης φιλοσοφίας.
Καινοτομίες του βιβλίου:
- Σύγχρονη μορφή στη ροή και παρουσίαση της ύλης.
- Ειδικά εικονίδια που τονίζουν τις σημαντικές παρατηρήσεις.
- Καταγραφή των λαθών που κάνουν οι υποψήφιοι στις Πανελλαδικές εξετάσεις.
- Λυμένα παραδείγματα από την Τράπεζα Θεμάτων και τις Πανελλαδικές εξετάσεις των τελευταίων ετών, βασισμένα στις επίσημες απαντήσεις.
- Εφαρμογή της Λογικής Μεθόδου Επίλυσης Ασκήσεων (Ανάλυση → Στρατηγική → Λύση → Έλεγχος), που βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν κριτική σκέψη και όχι να μαθαίνουν τυποποιημένα να λύνουν ασκήσεις.
- Μονοπάτι σκέψης που αποτυπώνει τα νοητικά βήματα επίλυσης μιας άσκησης.
- Επιλεγμένες ερωτήσεις, ασκήσεις και προβλήματα βασισμένα στη φιλοσοφία των σύγχρονων Πανελλαδικών εξετάσεων.
- Σχολιασμός των σωστών απαντήσεων στις Ερωτήσεις Πολλαπλών Επιλογών και αναλυτικές απαντήσεις στις Ερωτήσεις Σωστού – Λάθους.
- Ερωτήσεις που απαιτούν αιτιολόγηση για τη βελτίωση της εκφοράς του λόγου των υποψηφίων.
- 10 ειδικά διαμορφωμένα κριτήρια αξιολόγησης.
Εισαγωγή ………………………………………………………………………………………………… 9
Κεφάλαιο 1
Ηλεκτρονιακή Δομή των ατόμων, Περιοδικός Πίνακας
και Χημικός δεσμός ………………………………………………………………………………… 13
1.1. Κβαντική θεωρία, Ατομικό πρότυπο Bohr, Τροχιακό …………………………………….. 14
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ……………………………………………………………. 27
1.2. Κβαντικοί Αριθμοί ……………………………………………………………………………….. 31
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ……………………………………………………………. 35
1ο Κριτήριο αξιολόγησης (σύντομης διάρκειας) Ενότητες 1.1 – 1.2 …………………………. 39
1.3. Αρχές ηλεκτρονιακής δόμησης των ατόμων ……………………………………………….. 40
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ……………………………………………………………. 48
1.4. Περιοδικός Πίνακας ……………………………………………………………………………… 53
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ……………………………………………………………. 60
2ο Κριτήριο αξιολόγησης (σύντομης διάρκειας) Ενότητες 1.3 – 1.4 …………………………. 64
1.5. Μεταβολή ορισμένων περιοδικών ιδιοτήτων ……………………………………………… 65
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ……………………………………………………………. 72
3ο Κριτήριο αξιολόγησης (σύντομης διάρκειας) Ενότητα 1.5 …………………………………. 77
1.6. Θεωρία ∆εσμού Σθένους – Υβριδισμός …………………………………………………….. 78
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ……………………………………………………………. 85
4ο Κριτήριο αξιολόγησης (επαναληπτικό) – Κεφάλαιο 1 ………………………………………. 89
Κεφάλαιο 2
Διαμοριακές Δυνάμεις …………………………………………………………………………….. 91
2.1. ∆ιαμοριακές δυνάμεις ………………………………………………………………………….. 92
Eρωτήσεις …………………………………………………………………………………………. 104
2.2. Ώσμωση …………………………………………………………………………………………… 108
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 117
5ο Κριτήριο αξιολόγησης (επαναληπτικό) – Κεφάλαιο 2 …………………………………….. 121
Κεφάλαιο 3
Θερμοχημεία ……………………………………………………………………………………….. 123
3.1. Ενθαλπία αντίδρασης ………………………………………………………………………….. 124
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 136
3.2. Νόμοι θερμοχημείας …………………………………………………………………………… 140
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 146
6ο Κριτήριο αξιολόγησης (επαναληπτικό) – Κεφάλαιο 3 …………………………………….. 149
Περιεχόμενα
8 Α. Π. Βαφειάδης • H XHMEIA στις Σύγχρονες Πανελλαδικές Εξετάσεις – 1ος Τόμος
Κεφάλαιο 4
Χημική Κινητική …………………………………………………………………………………… 151
4.1. Ταχύτητα χημικής αντίδρασης ……………………………………………………………….. 152
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 167
4.2. Παράγοντες που επηρεάζουν την ταχύτητα αντίδρασης ………………………………. 174
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 185
7ο Κριτήριο αξιολόγησης (σύντομης διάρκειας) – Ενότητες 4.1 – 4.2 ……………………… 190
4.3. Νόμος ταχύτητας – Μηχανισμός αντίδρασης …………………………………………….. 191
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 196
8ο Κριτήριο αξιολόγησης (επαναληπτικό) – Κεφάλαιο 4 …………………………………….. 200
Κεφάλαιο 5
Χημική Ισορροπία ………………………………………………………………………………… 203
5.1. Χημική ισορροπία – Απόδοση αντίδρασης ………………………………………………… 204
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 211
5.2. Παράγοντες που επηρεάζουν τη θέση της χημικής ισορροπίας ………………………. 216
Eρωτήσεις …………………………………………………………………………………………. 228
9ο Κριτήριο αξιολόγησης (σύντομης διάρκειας) – Ενότητες 5.1 – 5.2 ……………………… 234
5.3. Σταθερά χημικής ισορροπίας, Κc …………………………………………………………….. 235
Μεθοδολογία ασκήσεων Χημικής Ισορροπίας ……………………………………………….. 239
Eρωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα ………………………………………………………….. 253
10ο Κριτήριο αξιολόγησης (επαναληπτικό) – Κεφάλαιο 5 …………………………………… 260
Απαντήσεις – Λύσεις στις Ερωτήσεις – Ασκήσεις – Προβλήματα
Κεφάλαιο 1 …………………………………………………………………………………………….. 265
Κεφάλαιο 2 …………………………………………………………………………………………….. 282
Κεφάλαιο 3 …………………………………………………………………………………………….. 287
Κεφάλαιο 4 …………………………………………………………………………………………….. 290
Κεφάλαιο 5 …………………………………………………………………………………………….. 299
Παραρτήματα
Α. Πολλαπλάσια και υποπολλαπλάσια μονάδων ……………………………………………. 309
Ιδιότητες δυνάμεων ……………………………………………………………………………. 309
Β. Τιμές θεμελιωδών σταθερών ………………………………………………………………… 310
Γ. Σχετικές ατομικές μάζες (Ar) ………………………………………………………………….. 310
Δ. Ηλεκτρονιακή δομή ατόμων στη θεμελιώδη κατάσταση ………………………………. 311
Ε. Περιοδικός Πίνακας των χημικών στοιχείων ………………………………………………. 313
Ευρετήριο όρων – εννοιών ……………………………………………………………………………. 317
Βιβλιογραφία ………………………………………………………………………………………….. 319